De kwestie: Nieuwe samenleving

De Brainportregio bestaat uit de 21 gemeenten van Zuidoost-Bra- bant. Na een intensieve lobby door opeenvolgende bestuurders wees het kabinet Rutte-III een jaar of vijf geleden Zuidoost-Brabant aan als mainport. Dat is een term van bestuurders en ambtenaren voor een economische hoofdactiviteit, op een knooppunt van transportroutes. In eerste instantie waren Amsterdam (Schiphol) en Rotterdam (haven) de Nederlandse mainports. Daar kwam - de regio - Eindhoven (technologie en kennis) bij. In economische potentie en groei is Eindhoven inmiddels de tweede mainport van het land, na Amsterdam. De economie groeit hier vier keer zo hard als het landelijk gemiddelde.

Binnen de ‘technologieregio’ Brainport Eindhoven werken bestuurders, denkers en doeners samen. Vanwege het succes en de groei, bijvoorbeeld door de komst van kenniswerkers uit de hele wereld, staat het leven in de regio onder druk. Wegen slibben dicht, woonruimte is schaars, huizen zijn duur, scholen zitten vol, artsen hebben wachtlijsten, evenals sportverenigingen. Steeds meer inwoners worden hier mee geconfronteerd. Overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen zoeken naar manieren om mee te kunnen groeien. Onder andere door te investeren in betaalbare woningen, zoals ASML via het woonfonds. De lokale overheid doet een beroep op de regering.

Nadat het Rijk heeft aangegeven extra te willen investeren in bepaalde regio’s in Nederland om de brede welvaart te stimuleren, hebben de gemeenten van Zuidoost-Brabant een aanvraag van veertig miljoen euro ingediend in Den Haag. In deze Regio Deal 2.0 ‘Thuis in Brainport’ zijn dertig maatschappelijke projecten aangewezen aan ‘de zachte kant’ die het leven in de regio moeten veraangenamen en aantrekkelijk maken voor alle inwoners. Het betreft sociale en culturele voorzieningen, maar ook bijvoorbeeld natuurprojecten die deels niet in aanmerking kwamen voor een eerdere bijdrage.

Het kabinet maakte twee jaar geleden al één miljard euro vrij binnen de zogeheten Regio Deal voor verbetering van de infrastructuur en de mobiliteit. Geld dat wordt gestopt in onder meer de ontwikkeling van KnoopXL in het centrum van Eindhoven. Hier moeten de komende jaren 6.500 woningen worden gebouwd. Het busstation verdwijnt onder de grond. Hier maakt de regering nog eens 48 miljoen euro voor vrij. De afspraak is dat de regio zelf, in dit geval overheid en bedrijfsleven, 775 miljoen euro investeert. Dat is ‘de harde kant’. Projecten aan de zachte kant die zijn voorgesteld, zijn een vitaliteitsproject in de natuur- en buitengebieden van de regio, genoemd: Eindhoven Backyard; regioschool De Berkenschutse in Heeze; het Kempenmuseum in Eersel; natuurgrenspark De Groote Heide; de samenwerking van de bibliotheken om laaggeletterdheid tegen te gaan; hergebruik van landgoed de Wielewaal in Eindhoven; het Stationskwartier in Helmond en Lichtfestival GLOW voor de regio om maar wat te noemen. 

Ook een intercultureel publieksactivatieprogramma waarbij internationals, locals en cultuurorganisaties samenwerken (Place of Change) en internationaal arbeidsmarktproject Talent100 zijn aangemeld als kansrijke projecten, evenals initiatieven voor de doorontwikkeling van diverse musea: Museum Helmond, Kempenmuseum Eersel, Steendrukmuseum Valkenswaard en Weverijmuseum in Geldrop. Het kabinet neemt in februari het besluit of de regio het geld krijgt. De beslissing op projectniveau valt ergens tussen februari en december 2024.

Wethouder Stijn Steenbakkers, wethouder Brainport, economie, onderwijs én KnoopXL, kan het belang van de investering niet genoeg benadrukken. Er moet blijvend worden geïnvesteerd in de regio om de groei bij te kunnen blijven houden, betoogt hij. En dan heeft hij het zeker niet alleen over het bouwen van duizenden woningen en het verbreden en aanleggen van wegen en vrije busbanen. Juist vanwege de bouw van woningen in de gemeenten en de verdichting van steden moet er volop aandacht zijn voor de leefbaarheid en aanwezigheid van hoogwaardige voorzieningen, zeker ook op cultureel gebied. “Investeren in wonen en mobiliteit is allemaal leuk en aardig maar ook hier moeten we een been bijzetten”, aldus de deelnemer aan het bestuurlijk overleg met het kabinet over de toekomst van Brainport.

Het moet ook gezellig blijven, pleit hij, en we moeten vooral ook verbonden blijven met elkaar. Dat is de kracht van deze regio. De sociale samenhang, zoals het wordt genoemd, is belangrijk. Verder moet iedereen mee kunnen doen, stelt de wethouder. Dat betekent dat voorzieningen open, betaalbaar en toegankelijk moeten blijven of worden. “We kunnen hard op de economie drukken en veel woningen bouwen maar we kunnen economisch niet top draaien zonder de zachte kant. Het is belangrijk dat alle gemeenten samen - blijven - optrekken, want we zijn er nog lang niet. Het verhaal gaat nog veel verder. Na de Regio Deal 2.0 richten we ons op het onderwijs.”

De Brainport-wethouder toont een enorme bevlogenheid, en de energie spat er vanaf. Maar steeds meer betrokken partijen, waaronder de bouwers en de inwoners, vragen zich af of alle mooie plannen onder invloed van allerlei negatieve ontwikkelingen, waaronder de inflatie, überhaupt doorgaan én zo ja: wanneer? Want we lijken haast te moeten hebben om gelijke tred te houden met de groei van de bevolking. Stijn Steenbakkers is onverminderd optimistisch over de haalbaarheid van alle plannen. “Eindhoven bouwt door”, verklaart hij manmoedig, “Het is de enige manier.

Iedereen zal moeten inleveren, en genoegen moeten nemen met minder rendementen. Én de gemeente zal minder moeten eisen, zeker. De ambities worden alleen maar groter. Het bedrijfsleven pakt inmiddels zijn rol en verantwoordelijkheid. Eigenlijk zijn we een soort nieuwe samenleving aan het uitvinden: samen doen, niet alleen economisch maar ook op alle andere vlakken. Dat is de enige manier om uit de dip te komen en snelheid te maken. We moeten zo hard mogelijk doorwerken. Het is puzzelen voor gevorderden momenteel; oftewel per project kijken wat wel kan en wat niet.”