Stilstand of niet?
Begin juli viel het vierde kabinet van premier Mark Rutte. In combinatie met de diverse ‘crises’ waarmee Nederland wordt geconfronteerd, vrezen bestuurders en bedrijven in de Brainportregio Eindhoven dat de vooruitgang wellicht tot stilstand komt. Dat geldt al voor diverse projecten. Desondanks overheerst het optimisme. Het zal niet de eerste keer zijn dat Eindhoven en omgeving de mouwen oprollen om zichzelf uit het slop te trekken.
De laatste echt grote, economische crisis in de regio Eindhoven voltrok zich in de eerste helft van de jaren negentig. Elektronicagigant Philips stond op de rand van de afgrond en de trotse vrachtwagenfabrikant DAF ging zelfs failliet. De twee Eindhovense iconen stuurden tienduizenden werknemers naar huis. Bezuinigingsoperatie ‘Centurion’ van Philips in 1992 kostten 50.000 van de 300.000 werknemers wereldwijd hun baan. Een jaar later raakten 5.000 DAF-medewerkers werkloos. Werd Eindhoven het Detroit van Nederland? Een spookstad waaruit mensen weg trokken op zoek naar levensgeluk elders?
Zover lieten Eindhovens burgemeester Rein Welschen, bestuursvoorzitter Henk de Wilt van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en voorzitter Theo Hurks van de Kamer van Koophandel het niet komen. Ter versterking van de regionale economie bedachten zij een plan voor samenwerking tussen overheid, kennisinstellingen (onderwijs) en het bedrijfsleven. Hiervoor riepen ze een ‘stimuleringsfonds’ in het leven waarin alle 21 gemeenten van Zuidoost-Brabant zo’n vijf euro per inwoner stortten. Daar werd Europees geld aan toegevoegd. Een commissie deed voorstellen voor financiering van projecten en bedrijvigheid.
In 2012 werd Eindhoven uitgeroepen tot de slimste regio van de wereld
In 2000 klapte de internetbubbel uit elkaar. ASML dreigde om te vallen, en in zijn kielzog veel leveranciers. In 2008 volgde de kredietcrisis. Maar door de onderlinge samenwerking was in de regio een sterk economisch ‘ecosysteem’ ontstaan dat we tegenwoordig Brainport noemen. De zogenoemde triple helix (driedubbele spiraal – red.) toonde zich veerkrachtig en was uitermate succesvol. In 2012 werd Eindhoven uitgeroepen tot de slimste regio van de wereld. Brainport geldt momenteel als tweede economie van Nederland, na - de ‘mainports’ - Amsterdam en voor Rotterdam. Er wordt gesproken van een ‘geheim wapen’ dat geldt als recept voor economisch succes. Anderen hebben het over het ‘wonder van Eindhoven’.
WET
Anno 2023 wil Eindhoven snel groeien naar 300.000 inwoners, Helmond naar 150.000. Vanwege de bevolkingsgroei - door de komst van kenniswerkers, vluchtelingen, arbeids- migranten en studenten -, staan de steden voor een schaalsprong. In de regio is de bouw van 100.000 woningen voorzien. Alleen al in Eindhoven staan tientallen bouwprojecten op stapel, veelal woontorens in en rond het centrum van de stad. Maar de wet van de remmende voorsprong lijkt van toepassing. Twee jaar coronapandemie en de oorlog in Oekraïne hebben de wereldeconomie een knauw gegeven. Tekorten ontstonden, prijzen liepen op, de inflatie sloeg toe, de rente steeg. Om maar te zwijgen over de ‘crises’ in Nederland zoals het stikstofbeleid, de woningnood, de klimaatverandering, de energietransitie, het tekort aan elektriciteit en het asielbeleid.
Als klap op de vuurpijl viel het kabinet bijna twee maanden geleden over de opvang van asielzoekers. De bouw van de broodnodige woningen dreigt stil te vallen, investeerders trekken zich terug, nieuwkomers vinden geen woonruimte, ASML neemt minder personeel aan, in Den Haag worden voorlopig geen grote beslissingen meer genomen, nieuwe projecten worden niet opgestart. Onder andere de Dutch Design Foundation en de TU/e zijn al geconfronteerd met tegenvallers.
De verwachting is dat het wel een jaar kan duren voordat een nieuwe regering aan de slag is. Op 22 november zijn er verkiezingen. Dan volgt de formatie van het kabinet. En dat duurde in het geval van Rutte-IV driekwart jaar.
MISMATCH
Maar de Brainportregio weigert - opnieuw - gans het raderwerk tot stilstand te laten komen. Representanten van de triple helix tonen zich onverminderd strijdbaar. Burgemeester Jeroen Dijsselbloem van Eindhoven, tevens voorzitter van de Stichting Brainport, stelt dat de regio zich geen stilstand kan veroorloven en waarschuwt dat de ontwikkelingen in de regio geen uitstel verdragen. ”We wachten al te lang op duidelijkheid rond stikstof en voor oplossingen voor drukte op het elektriciteitsnet.”
‘De Brainportregio is katalysator voor de economie van Nederland’
Volgens president Sylvia van Es van Philips Nederland - met het hoofdkantoor op de High Tech Campus in Eindhoven - zijn de uitdagingen voor de regio te groot om alles stil te laten vallen. Ze beschouwt de regio als katalysator voor de economie van Nederland. Zand in de motor zou dus het hele land treffen. Bestuursvoorzitter Robert-Jan Smits van de TU/e deelt de zorgen van zijn mede-bestuurders van de Stichting Brainport maar denkt niet dat de bestuurders het zover laten komen. Hij pleit voor extra investeringen in de regio en een gelijkwaardige positie voor Brainport ten opzichte van de Randstad. “Dat is nu een complete mismatch”, betoogt hij.
De TU/e wil extra geld voor de groei van het aantal (internationale) studenten om te kunnen blijven voorzien in de behoefte aan talent. De vraag is of ‘Den Haag’ die ambitie wil financieren. “Maar dat geldt ook voor de internationale school”, zegt Robert-Jan. “Kijk eens naar het verschil in cultuuraanbod. De overheid moet hier echt investeren. Ik vind het onvoorstelbaar dat wij nul op het rekest krijgen en dat besluiten worden uitgesteld en vooruitgeschoven terwijl hier zoveel kansen en mogelijkheden liggen. Jeroen wil verder praten met het kabinet. Hij is optimistisch. Hij houdt de moed er goed in. Wij gaan gewoon door. Dat is óók de Brabantse Brainport-mentaliteit.”